Tarih boyunca zeytin ağaçlarıyla kaplı bereketli toprakları ve antik medeniyetlere ev sahipliği yapmış coğrafyasıyla bilinen, Suriye'nin kuzeybatısındaki sakin bir tarım merkezi... İdlib, on yıllar önce bu şekilde anılıyordu. Ancak bugün bu şehrin adı, 21. yüzyılın en büyük insani ve siyasi krizlerinden biri olan Suriye İç Savaşı'nın, bitmeyen trajedilerin ve karmaşık uluslararası diplomasinin sembolü haline gelmiştir. Peki, adı sık sık haber bültenlerinde geçen bu şehir tam olarak İdlib nerede?
Bir zamanlar Ebla gibi büyük krallıkların yanı başında yer alan bu topraklar, bugün milyonlarca insanın sığındığı, ayakta kalma mücadelesi verdiği ve geleceğin belirsiz olduğu bir bölgenin kalbidir. İdlib hangi ülkede sorusunun hukuki yanıtı net olsa da, şehrin fiili durumu, bir ülkenin on yılı aşkın bir süredir yaşadığı parçalanmanın ve acının en somut yansımasıdır. Bu durum, İdlib'in sadece coğrafi bir yer değil, aynı zamanda karmaşık bir insani ve jeopolitik bir mesele olduğunu da göstermektedir.
İDLİB NEREDE?
Suriye'nin kuzeybatısında, Türkiye'nin Hatay iline komşu bir konumda yer alan İdlib, verimli bir ova üzerine kurulmuş tarihi bir şehirdir. Coğrafi olarak, Suriye'nin en büyük şehri Halep ile Akdeniz kıyısındaki Lazkiye limanı arasında stratejik bir kavşak noktasında bulunur. Bu konumu, onu tarih boyunca hem ticari kervanlar hem de askeri güçler için önemli bir geçiş güzergahı yapmıştır. Türkiye ile arasındaki en önemli ve yoğun sınır kapılarından biri olan Cilvegözü'nün karşısındaki Bab el-Hava Sınır Kapısı'na olan yakınlığı, özellikle son yıllarda bölgenin dış dünyayla olan tek can damarı haline gelmesini sağlamıştır.
Şehir ve çevresi, zengin tarım arazileriyle tanınır ve "Bereketli Hilal" olarak adlandırılan tarihi coğrafyanın bir parçasıdır. Kırmızı ve verimli topraklarda özellikle zeytin ağaçları, bölgenin peyzajını ve ekonomisini binlerce yıldır şekillendirmiştir. "Yeşil İdlib" olarak da anılan bölge, zeytinin yanı sıra pamuk, buğday, arpa ve çeşitli tahıl ürünlerinin de önemli bir üretim merkezidir. Asi Nehri'nin (Orontes) suladığı bu bereketli topraklar, tarih boyunca pek çok medeniyetin bu bölgeye yerleşmesini teşvik etmiştir. Şehir, hafif engebeli bir arazi üzerinde yer alır ve Akdeniz ikliminin karasal iklimle buluştuğu bir iklim kuşağındadır.
İDLİB HANGİ ÜLKEDE?
Uluslararası hukuk ve Birleşmiş Milletler tarafından tanınan sınırlara göre İdlib, Suriye Arap Cumhuriyeti'nin bir şehridir. I. Dünya Savaşı'nın ardından Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılmasıyla birlikte, bölge San Remo Konferansı'nda belirlenen esaslar çerçevesinde Fransız Mandası altına girmiş ve daha sonra bağımsız Suriye devletinin bir parçası olmuştur. Suriye'nin idari yapısı içinde, kendi adıyla anılan İdlib vilayetinin (governorate) de merkezidir. 1958 yılında Halep vilayetinden ayrılarak kendi başına bir vilayet statüsü kazanan İdlib, o tarihten 2011 yılında iç savaşın başlamasına kadar olan süreçte, Şam'daki merkezi hükümete bağlı bir yönetimle idare edilmiştir.
Bu hukuki statü, dünya ülkelerinin tamamı tarafından kabul edilen resmi durumu ifade eder. Tüm uluslararası haritalarda, anlaşmalarda ve resmi belgelerde İdlib, Suriye'nin bir parçası olarak gösterilir. Ülkenin iç savaştan önceki idari taksimatı, altyapısı ve resmi kurumları da bu yasal çerçeveye göre şekillendirilmiştir. Dolayısıyla, mevcut fiili durum ne olursa olsun, İdlib'in uluslararası alanda tanınan kimliği Suriye'ye aittir.
İDLİB HANGİ ÜLKİNİN ŞEHRİ?
Tarih boyunca büyük medeniyetlere ev sahipliği yapmış olan İdlib ve çevresi, bugün Suriye'ye ait bir şehir olmakla birlikte, ülkedeki iç savaş nedeniyle karmaşık bir fiili yönetim durumuna sahiptir. Bölgenin tarihi, antik çağlara kadar uzanır. İdlib yakınlarındaki Tel Mardih'te ortaya çıkarılan Ebla Antik Kenti, M.Ö. 3. binyılda bölgenin en güçlü ticaret imparatorluklarından biriydi. Ebla'da bulunan ve çivi yazısıyla yazılmış on binlerce kil tablet, o dönemin siyasi, ekonomik ve sosyal hayatına dair paha biçilmez bilgiler sunarak bölge tarihine ışık tutmuştur. Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerinde de önemli bir tarım ve yerleşim merkezi olan İdlib, Osmanlı idaresinde Halep Vilayeti'ne bağlı bir kaza merkeziydi.
2011'de başlayan Suriye İç Savaşı sürecinde İdlib, zamanla Suriye hükümetine karşı savaşan muhalif grupların en önemli kalelerinden biri haline gelmiştir. 2015 yılına gelindiğinde, şehir ve vilayetin büyük bir bölümünün kontrolü, çeşitli muhalif ve İslamcı gruplardan oluşan bir koalisyonun eline geçmiştir. Takip eden yıllarda, Suriye'nin diğer bölgelerinde kontrolü kaybeden muhalif savaşçıların ve ailelerinin sığındığı bir merkez haline gelen İdlib'deki güç dengesi de sürekli değişmiştir. 2024 yılı itibarıyla bölgedeki baskın silahlı grup Hey'et Tahrir el-Şam (HTŞ) olup, bölgenin sivil idaresi uluslararası alanda tanınmayan "Suriye Kurtuluş Hükümeti" tarafından yürütülmektedir. Bu durum, İdlib'in hukuken Suriye'nin bir şehri olmasına rağmen, fiilen Şam'daki merkezi hükümetin kontrolü dışında olduğu karmaşık bir tablo ortaya koymaktadır.
İDLİB NERENİN ŞEHRİ?
Tarihi bir tarım merkezi olmasının ötesinde, günümüzdeki İdlib her şeyden önce bir "hayatta kalma mücadelesi" ve "insani kriz" şehridir. Suriye'nin farklı bölgelerinden gelen ve sayıları milyonları bulan ülke içinde yerinden edilmiş insanlar için son sığınak haline gelmiştir. Savaş öncesi nüfusu birkaç yüz bin olan vilayetin nüfusu, bu göç dalgalarıyla birlikte birkaç milyona ulaşarak inanılmaz bir yoğunluk yaratmıştır. Bu durum, bölgedeki altyapı, gıda, barınma ve sağlık hizmetleri üzerinde korkunç bir baskı yaratmıştır. Bugün İdlib'deki yaşam, büyük ölçüde Türkiye üzerinden gönderilen uluslararası insani yardımlarla sürdürülmektedir. Sınır bölgelerinde kurulan devasa çadır kampları, aşırı kalabalık yerleşimler ve yetersiz kaynaklar, bölgedeki hayatın acı bir gerçeği haline gelmiştir.
İdlib, aynı zamanda karmaşık bir jeopolitik denklemin de merkezindedir. Türkiye, Rusya ve İran arasında yürütülen Astana Süreci gibi diplomatik çabalarla bölgede "gerginliği azaltma bölgesi" ilan edilmiş ve ateşkesi sağlamak için anlaşmalar yapılmıştır.
0 Yorum